Aan de totstandkoming van deze digitale encyclopedie wordt nog gewerkt.

Douanepalen

Uit De historische en eigentijdse encyclopedie van Eindhoven
Ga naar: navigatie, zoeken

De douanepalen

Het was aanvankelijk soms moeilijk smokkelaars van anderen te onderscheiden. In 1662 besloot de Admiraliteit daarom douanepalen te plaatsen. Dat waren vierkante, hardstenen (arduinen) zuilen die ongeveer 2,50 m boven het maaiveld uitstaken en die voorzien waren van het wapen van de Admiraliteit: een gekroonde, klimmende leeuw, uitgerust met de bekende pijlenbundel en met in de rechter klauw een zwaard, staande tegen twee gekruiste ankers. Links, rechts en onder het schild stonden de letters P.P.P., wat Pugno Pro Patria, betekende, ik strijd voor het vaderland. Niemand die goederen wilde in- of uitvoeren mocht die palen passeren voordat hij zijn papieren in orde had laten brengen. In sommige gevallen kon dat betekenen dat eerst de rechten moesten worden betaald, in andere gevallen dat een volgbrief moest worden gelicht.

Een douanepaal, zoal deze in de gemeente Budel te vinden is. (afbeelding http://www.grensmarkeringen.be Peter Dirven)
De top van een douanepaal in de gemeente Budel. (afbeelding http://www.grensmarkeringen.be Peter Dirven)

In Eindhoven hebben twee palen gestaan, een in Stratum en een in Gestel. In 1688 verklaarde het stadsbestuur dat de palen ongeveer 6 jaar daarvoor geplaatst waren. Een bij het eerste huis voorbij de stadsgrens (vermoedelijk werd hiermee de Gestelse paal bedoeld) en een bij het derde huis voorbij de stadsbrug (dit is ongetwijfeld de paal in Stratum geweest).(1)
Op de plaats waar de palen waren geplaatst hielden ook voordien al commiezen de wacht om te voorkomen dat goederen zonder paspoort de stad werden uitgevoerd. In 1711 wordt de wachtpost in Stratum nog eens genoemd. Zij wordt dan omschreven als het huis van Hendrik Meulendijck, buiten de poort van Eindhoven, waar commiezen van de recherche gewoonlijk hun post hebben. Aardig is dat daarbij nog wordt vermeld, dat tegenover het huis een fort lag, dat daar door militairen was aangelegd. Want daarmee is dan tegelijk het Stratumse toponiem het Fort verklaard.(2)

In 1779 vatte de Admiraliteit het plan op de twee palen door wachthuisjes te vervangen. Hetzelfde jaar viel het besluit in elk geval zo'n huisje te bouwen op de plaats van de inmiddels omgevallen Stratumse paal.(3)

De Eindhovense palen zijn inmiddels al lang verdwenen. Maar wie precies wil weten hoe zij er hebben uitgezien, kan nog in Budel gaan kijken, want daar zijn er vier bewaard gebleven. Daarnaast staat er nog een replica van de vijfde die er ooit is geweest; het gemeentebestuur heeft die laten maken. In Bergeijk bestaan nog twee van dergelijke palen; een staat bij de kerk en een tweede ligt in stukken op de gemeentewerf. Tenslotte is er ook in Someren nog een te zien.(4)

noten:
1. Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCe), administratief archief Eindhoven voor 1810 (AAEi) inv.nr.1, f 84.
2. RHCe, notarieel archief N1246-1711 nr. 12.
3. RHCe, AAEi, inv.nr 8 dd. 21-9-1779 en 57-56 / 16, 1779.
4. J.W. Bieze, De 17e-eeuwse douanepalen te Budel, Someren en Bergeyk, Camplna (83) 21e jaargang, oktober 1991.

Jan Spoorenberg
in 't Gruun Buukske 1992-139